HISTORIA I MISJA STOWARZYSZENIA „Macierz Szkolna"

Początki i idea powstania

„Polska Macierz Szkolna” została powołana do życia w 1905 roku w Warszawie przez wielkiego pisarza, Noblistę i działacza społecznego – Henryka Sienkiewicza. W czasach zaborów, gdy reżim zaborczy dążył do wynarodowienia Polaków, organizacja ta niosła światło oświaty, zapewniając edukację w języku ojczystym. Była symbolem oporu wobec asymilacji i walki o zachowanie tożsamości narodowej. Misją „Macierzy Szkolnej” było docieranie do szerokich mas społecznych z edukacją i kulturą.

Wkład w rozwój polskiego szkolnictwa na Litwie

Na Litwie Stowarzyszenie działa nieprzerwanie, będąc ostoją polskiego szkolnictwa, kultury i języka. Przez lata działalności udało się zorganizować wiele wydarzeń edukacyjnych, kulturalnych i sportowych. Niektóre z nich przekształciły się w stałe elementy życia szkolnego i społecznego na szczeblach rejonowych i krajowych.

Za każdą inicjatywą stoją ludzie – nauczyciele, dyrektorzy szkół, wychowawcy, młodzież szkolna, rodzice i lokalne społeczności. To właśnie dzięki ich zaangażowaniu „Macierz Szkolna” wciąż się rozwija.

Współpraca międzynarodowa

„Macierz Szkolna” od lat korzysta z wsparcia licznych instytucji w Polsce i na świecie, które przyczyniają się do rozwoju polskiego szkolnictwa na Litwie. Owocna współpraca z ośrodkami metodycznymi i organizacjami, takimi jak Polonijne Centrum Nauczycielskie w Lublinie, CEN w Gdańsku, czy Fundacja „Pomoc Polakom na Wschodzie”, zaowocowała licznymi projektami edukacyjnymi. Pomoc płynęła również od instytucji takich jak Rada Miasta Gdańsk, Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, a także od środowisk polonijnych, m.in. z Komitetu Polonii Amerykańskiej w Los Angeles.

Podziękowania i uznanie

Działalność „Macierzy Szkolnej” byłaby niemożliwa bez determinacji i poświęcenia wielu osób. Prezes Stowarzyszenia, Józef Kwiatkowski, wyraża wdzięczność wszystkim, którzy przyczynili się do sukcesów w zachowaniu polskiego dziedzictwa na Litwie – nauczycielom, wychowawcom, rodzicom, młodzieży i partnerom międzynarodowym.

Przyszłość „Macierzy Szkolnej"

Stowarzyszenie nie ustaje w dążeniu do poszerzania swoich działań. Dąży do dalszego rozwijania projektów edukacyjnych, integracji młodzieży oraz budowania mostów między Litwą a Polską. Każde działanie, duże czy małe, jest krokiem w kierunku zachowania polskiej tożsamości narodowej na Wileńszczyźnie.

Wyboista droga – szlachetny cel: o sprawiedliwość w oświacie

Gdy nadwywiad byłym Związku Radzieckim zawisła fala „pieriestrojki”, Polacy na Litwie już 5 maja 1988 roku, jeszcze przed litewskim „Sąjūdisem”, zorganizowali swoje Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne Polaków na Litwie, które wkrótce przekształciło się w Związek Polaków na Litwie (ZPL). Oświata stała się jednym z jego głównych filarów. Za rozwój polskiego szkolnictwa odpowiadała wówczas Teresa Sokołowska, nauczycielka języka polskiego i była dyrektor szkoły w Ludwinowie, która działała z ramienia ZPL.

Z potrzeby wspierania nauczycieli i kształcenia młodzieży narodziła się idea reaktywowania Polskiej Macierzy Szkolnej Ziem Wschodnich. Wśród założycieli znaleźli się m.in.:

Bernard Awłosewicz – dyrektor Szkoły Średniej w Mickunach,
Jerzy Grygorowicz – dyrektor Szkoły Średniej w Białej Wace,
Zygmunt Werbajtis – nauczyciel fizyki ze Szkoły Średniej w Mejszagole,
Piotr Jurgiel – wicedyrektor Szkoły Średniej w Niemieżu,
Józef Kwiatkowski – starszy specjalista w Ministerstwie Oświaty Litwy.

Do grupy inicjatywnej dołączyli także m.in. Czesława Osipowicz, Jan Syrojć, Anna Adamowicz, Aleksander Ruszkulis , Wacław Baranowski – dyrektor Szkoły Średniej nr 5 na Antokolu, czy Paweł Giedrojć – nauczyciel historii tej samej szkoły. Pomocy w tworzeniu struktur udzielał też Mieczysław Jancewicz, inspektor wydziału oświaty rejonu wileńskiego.

11 listopada 1990 roku na Konferencji założycielskiej w Wilnie z udziałem ponad 300 delegatów z rejonów wileńskiego, solecznickiego, trockiego, święciańskiego i szyrwinckiego reaktywowano organizację pod nazwą Polska Macierz Szkolna na Litwie. Prezesem został Wacław Baranowski, zaś wiceprezesami m.in. Józef Kwiatkowski, Teresa Sokołowska oraz Anna Adamowicz.

Walka o szkołę – sukcesy i przeszkody

Pierwsze lata działalności były trudne. Rejestracja organizacji w litewskim Ministerstwie Sprawiedliwości udała się dopiero 25 maja 1992 roku pod nazwą Stowarzyszenie Nauczycieli Polaków na Litwie. Dopiero w 1996 roku udało się formalnie uzyskać pełną nazwę: Stowarzyszenie Nauczycieli Szkół Polskich na Litwie „Macierz Szkolna”.

Ważnym krokiem w działalności było pozyskanie siedziby. Dzięki ówczesnemu Ministrowi Oświaty Dariusowi Kuolysowi, który sprzyjał dialogowi i europejskim wartościom, „Macierz Szkolna” otrzymała budynek dawnego muzeum Feliksa Dzierżyńskiego przy ul. Paupio 26 w Wilnie. Choć dworek był pusty i wymagał remontu, członkowie organizacji własnymi siłami przywrócili go do użytku. Jerzy Grygorowicz dostarczał drewno do kominka, Teresa Sokołowska pozyskiwała środki na meble, a członkowie zarządu osobiście zajmowali się remontami.

Działania na rzecz polskiej oświaty

Dzięki determinacji „Macierz Szkolna” przyczyniła się do podwojenia liczby uczniów uczących się w języku polskim – z 10 do 20 tysięcy w ciągu kilku lat. Szkoły, takie jak:

Szkoła im. Władysława Syrokomli w Wilnie,
Gimnazjum im. Jana Pawła II w Wilnie (zbudowane przy wsparciu finansowym z Polski),
zaczęły otwierać nawet po 7 klas pierwszych w jednym roku.

Podjęto także działania na rzecz podniesienia poziomu nauczania i patriotycznego wychowania młodzieży:

Odrodzenie harcerstwa i zajęcia z historii Polski,
Wyjazdy na kolonie do Polski, które pozwalały dzieciom na kontakt z kulturą i językiem ojczystym,
Konkursy recytatorskie, działalność teatrzyków szkolnych oraz zespołów artystycznych.

Dzięki staraniom „Macierzy Szkolnej”, szkoły polskie osiągały sukcesy edukacyjne. W latach 90. jedynie około 30% absolwentów polskich szkół dostawało się na studia. W roku 2010 wskaźnik ten wzrósł do 75%, a w najlepszych szkołach – nawet do 90%.

Problemy i wyzwania

Mimo sukcesów, polska oświata na Litwie wciąż boryka się z wyzwaniami. „Macierz Szkolna” nieustannie walczy o:

Sprawiedliwe zasady kompletowania klas – wymóg 21 uczniów dotkliwie uderza w szkoły wiejskie,
Tłumaczenie podręczników na język polski,
Przeciwstawienie się zwiększaniu godzin języka litewskiego kosztem innych przedmiotów,
Przywrócenie dwupoziomowego egzaminu maturalnego z języka polskiego, który obecnie funkcjonuje w uproszczonej formie.

Mimo oporu litewskich władz oświatowych, „Macierz Szkolna” skutecznie działa we współpracy z rodzicami, nauczycielami oraz organizacjami z Polski. Wiele placówek, jak Szkoła Średnia im. A. Mickiewicza czy Gimnazjum im. J.I. Kraszewskiego, zostało wyremontowanych i wyposażonych dzięki wsparciu polskiego rządu.

Nieustępliwość i nadzieja

„Macierz Szkolna” stoi na straży interesów polskiej oświaty na Litwie od ponad 30 lat. Pomimo przeszkód, działa na rzecz podnoszenia kwalifikacji nauczycieli, wzmacniania bazy materialnej szkół oraz zachowania polskiego języka, kultury i tożsamości narodowej. Walka o polską szkołę na Litwie to wyboista droga, ale szlachetny cel pozostaje niezmienny: zapewnić młodemu pokoleniu Polaków na Litwie godne warunki do edukacji w ojczystym języku i utrwalania swojej tożsamości.